Zasady żywienia osób starszych
Proces starzenia jest wieloetapowy, nieodwracalny i obejmuje niemalże wszystkie obszary w organizmie. Jego przebieg uzależniony jest od wielu czynników – począwszy od tryb życia, zażywania używek, aż po nawyki i sposób żywienia. Eksperci podkreślają, że odporność, długość życia i występowanie chorób jest ściśle powiązane z dietą. Ta – o czym niestety często zapominamy – powinna być dostosowana do wieku i zachodzących w organizmie zmian.
Materiał reklamowy Pyszna Fabryka
Więcej aktualnych informacji znajdziesz na stronie głównej GazetaSenior.pl
Spis Treści
O znaczeniu diety słów parę
Ułożenie i utrzymanie zbilansowanej diety nie jest zadaniem prostym. Dostępność do wysoko przetworzonych produktów i mylące etykiety kuszą konsumentów, którzy często nieświadomie wybierają składniki wypełnione solą i konserwantami, prowadzącymi do chorób dietopochodnych.
Badania wskazują, że na wybór pokarmu przez osoby starsze wpływ mają tzw. reakcje warunkowe [1]. Te wynikają z upodobań dietetycznych, nawyków, automatyzmów i osobistych awersji do produktów. Oznacza to, że osoby starsze przez wiele lat jedzą w ten sam sposób – tj. nie weryfikując i nie modyfikując swojego jadłospisu. Ewentualne zmiany (jeśli zachodzą) są wynikiem ogólnych, prozdrowotnych i usłyszanych porad żywieniowych – nie wszystkie są słuszne i faktycznie bezpieczne dla starszych pacjentów. Przykładem są diety eliminacyjne, które mogą być szczególnie groźne dla osób 65+.
W tworzeniu zaleceń żywieniowych ważne jest więc uwzględnienie m.in. indywidualnych preferencji, chorób przewlekłych, wieku, zmian trybu życia i ogólnych zaleceń żywieniowych osób starszych, które wytycza Piramida Żywienia lub wskazówki od WHO.
Odmienność patofizyczna osób starszych
W przypadku osób starszych podstawową zmianą w obrębie organizmu jest jego mniejsza sprawność. Ograniczenie aktywności fizycznej pociąga za sobą także redukcję włókien mięśniowych, co w oczywisty sposób zmniejsza także masę mięśniową [1]. Wraz z nią zmienia się praca narządów wewnętrznych oraz przemiana materii, z jednoczesnym wzrostem tłuszczu ustrojowego (do nawet 36%). Dodatkowo zmniejsza się przewodzenie bodźców nerwowych (o ok. 15%) oraz spada czynność nerek (o ok. 30%)[1].
Osoby starsze także mają niższą zdolność konwersji witaminy D3 do postaci aktywnych metabolicznie, co nierzadko wymaga dodatkowej suplementacji. Pokrywa się to z naturalną demineralizacją układu kostnego i zmniejszeniem ogólnych składników mineralnych do 4%. To z kolei wymaga modyfikacji w diecie, tak, aby ta dostarczała niezbędnych składników odżywczych. Zadanie to tylko w teorii wydaje się być łatwe, ponieważ zmiany w przewodzie pokarmowym utrudniają wchłanianie i realizację niezbędnych potrzeb metabolicznych. Widać to po gorszej sprawności motorycznej przewodu pokarmowego, doprowadzającej do np. zaparć, a także do zmniejszenia wydzielania soku żołądkowego (głównie kwasu solnego i pepsyny).
Warto w tym miejscu podkreślić, że osoby starsze znacznie częściej cierpią na cukrzycę typu 2. Wynika to z faktu, że enzymy trzustkowe mają ograniczone działanie, przez co tolerancja posiłków jest mniejsza. To wtedy najlepiej sprawdza się dieta z niskim indeksem glikemicznym, która nie pogłębia upośledzenia w zakresie wydzielania insuliny i wychwytywania glukozy w komórkach mięśniowych.
Ogólne zasady żywienia osób starszych
Tak liczne zmiany w organizmie wymagają modyfikacji w zakresie żywienia. Trzymanie się starych nawyków może pogłębiać powyższe zmiany, doprowadzając do licznych schorzeń metabolicznych, pokarmowych i niedoborów witamin lub minerałów.
Oczywiście trudno jest stworzyć sztywne i uniwersalne rady żywieniowe dla całej grupy pacjentów. Można więc posłużyć się ogólnymi poradami, wynikającymi z zaleceń europejskich i WHO. Te wskazują, że osoby starsze powinny[1][2]:
- dbać o różnorodność menu, z wykorzystaniem jak największej ilości różnych produktów spożywczych (pomóc w tym może np. catering dietetyczny),
- zwiększyć ilość niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych,
- zwiększyć ilość spożywanego błonnika pokarmowego – np. poprzez produkty zbożowe,
- ograniczyć ilość cukru i soli,
- zwiększyć gęstość odżywczą posiłków, poprzez spożywanie m.in. mlecznych przetworów, chudego mięsa, drobiu i ryb,
- używać olejów roślinnych – np. do sałatek,
- unikać przejadania się i spożywania produktów ciężkostrawnych,
- sięgać po warzywa i owoce – najlepiej w wersji surowej,
- spożywać nawet do 5 posiłków dziennie (ale w mniejszej objętości),
- dbać szczególnie mocno o poziom: D, C, E, A i b-karotenu,
- dostarczać większą ilość płynów.
Oczywiście dokładne i bardziej szczegółowe wytyczne należy dostosować do wieku i stanu zdrowia osób starszych. Warto także brać pod uwagę osobiste preferencje żywieniowe, z ograniczeniem produktów wywołujących zgagę, niestrawność, zaparcia i alergie pokarmowe.
A co z kaloriami?
Osoby starsze mają skłonność do ograniczenia konkretnych makroskładników, co doprowadzić może do niedoborów witamin, niedożywienia i licznych schorzeń (np. anemii). Przyjmuje się, że zapotrzebowanie energetyczne seniorów wynosi ok. 1,5-krotność wartości podstawowej przemiany materii (w porównaniu z 1,8–2,1-krotnością u ludzi pracujących zawodowo).[1] Kaloryczność należy obliczyć, uwzględniając: wagę, styl życia, wiek, płeć i ewentualną aktywność.
Docelowo w wyliczaniu kcal należy pamiętać, że:
- węglowodany powinny stanowić do 60%,
- tłuszcze powinny stanowić do 30% (co ważne – spożycie nienasyconych kwasów tłuszczowych powinno wynieść ok. 4-5% energii),
- białko powinno stanowić 15% diety.
Przykładowe menu
- Śniadanie: płatki owsiane z malinami i gęstym jogurtem o obniżonej zawartości tłuszczu. Można posypać je nasionami i orzechami.
- II śniadanie: sok warzywno-owocowy (np. z buraka, selera i jabłka).
- Obiad: dorsz pieczony w folii lub na parze, z dodatkiem białego ryżu i fasolki szparagowej (lub mizerii z jogurtem i koperkiem).
- Kolacja: krem z marchewki, z dodatkiem ziemniaka, mleka kokosowego i z łyżką oleju lnianego. Można posypać sezamem lub grzankami pełnoziarnistymi.
Przez cały dzień zaleca się spożywanie dużej ilości wody (z miętą, cytryną, pomarańczą lub owocami leśnymi), z jednoczesnym ograniczeniem kofeiny i mocno zaparzonej herbaty. Świeżo wyciskane soki owocowe mogą negatywnie wpływać na glikemię, dlatego też zaleca się łączyć je z tłuszczem (np. orzechami) i warzywami (zwłaszcza zielonymi, tj. szpinak, rukala, seler naciowy, nać pietruszki).
[1] Gabrowska, Elżbieta, and Mikołaj Spodaryk. „Zasady żywienia osób w starszym wieku.” Gerontologia Polska 14.2 (2006): 57-62.
[2] Grudziński, A., & Madej-Babula, M. Żywienie osób starszych. SePTUAGINTA, 581.
Jeżeli interesują Cię podobne informacje, zapisz się do Newslettera Gazety Senior Zapisz się do Newslettera