Niedożywienie u seniorów: przyczyny, objawy i skutki

Niedożywienie jest częstym problemem u osób starszych. Naturalne zmiany fizjologiczne następujące wraz z wiekiem prowadzą do pogorszenia stanu zdrowia. Odpowiedni sposób żywienia jest niezwykle ważnym elementem stylu życia seniorów, który może zapobiegać niedożywieniu i niedoborom składników pokarmowych. Starzenie się organizmu jest procesem naturalnym, przebiegającym dynamicznie i nasilającym się wraz z wiekiem. Na tempo rozwoju tego procesu mają wpływ nie tylko czynniki genetyczne, psychospołeczne czy środowiskowe, ale również żywieniowe. Wraz z wiekiem zwiększa się prawdopodobieństwo wystąpienia niedożywienia i niedoboru składników odżywczych, między innymi na skutek braku apetytu.

Materiał reklamowy posilkiwchorobie.pl (Nutritia) 

Niedożywienie – objawy i konsekwencje

Niedożywienie można zdefiniować jako brak równowagi między ilością i jakością spożytego pokarmu a pokryciem zapotrzebowania na składniki odżywcze wraz z nim dostarczane. U osób starszych występujące niedożywienie jest najczęściej efektem niedostatecznej podaży energii wraz z dietą oraz zaburzeń procesu trawienia i wchłaniania składników odżywczych, w konsekwencji prowadząc między innymi do niedoborów białkowo-energetycznych. Zbyt niska podaż energii w dłuższej perspektywie może prowadzić do wystąpienia niedożywienia ilościowego, które w początkowej fazie nie daje objawów chorobowych. Z czasem pojawia się obniżenie masy ciała, ogólne osłabienie organizmu oraz wrażliwość na zimno związana z obkurczaniem się naczyń krwionośnych. Dochodzi także do obniżenia odporności, prowadząc tym samym do większej podatności na infekcje.

Długotrwałe i nieleczone niedożywienie u seniorów niesie za sobą sporo problemów zdrowotnych, obejmujących często wiele układów oraz narządów organizmu chorego. Dlatego tak ważne jest, aby niedożywienie rozpoznać na jak najwcześniejszym etapie, najlepiej, zanim wystąpi – dzięki odpowiedniej identyfikacji pacjentów z grupy ryzyka.

Niedożywienie u seniorów – przyczyny

Przyczyn rozwoju niedożywienia u osób starszych jest wiele. Można wśród nich wymienić:

• demencję postępującą na skutek chorób neurodegeneracyjnych takich jak choroba Alzheimera czy choroba Parkinsona,
• długą hospitalizację,
• niepełnosprawność i ograniczone możliwości ruchowe,
• przyjmowane leki,
• brak apetytu,
• zaburzone odczuwanie smaku i zapachu,
• niepełne uzębienie,
• choroby przewlekłe, w tym nowotwory czy cukrzyca.

Nie bez znaczenia jest również samotność i ubóstwo, stany lękowe połączone z depresją oraz niedostateczna wiedza żywieniowa odnośnie do komponowania i przygotowywania posiłków.

Brak apetytu a rozwój niedożywienia

U osób starszych nasilają się problemy ze strony układu pokarmowego, co może mieć ścisły związek ze stanem odżywienia. Zwłóknienie, zanik czy złuszczenie ślinianek jest przyczyną zmniejszonej ilości wydzielanej śliny. W konsekwencji prowadzi to do zaburzenia wstępnego procesu trawienia, które odbywa się w jamie ustnej. Dodatkowo problemy z nieprawidłowym odczuwaniem smaku i zapachu powodują, że jedzone posiłki mogą być odbierane jako niesmaczne. Toczący się jednocześnie stan zapalny w jamie ustnej może nasilać problemy z brakiem apetytu.

Dlatego bardzo ważne jest, by posiłki przygotowywane dla seniora uwzględniały nie tylko jego preferencje smakowe, ale również stan uzębienia; duża ilość ubytków lub źle dobrane protezy mogą być czynnikiem ograniczającym wybór pokarmów. Występujące dodatkowo problemy z gryzieniem, rozdrabnianiem i połykaniem pokarmów sprawiają, że dania powinny być serwowane w postaci mocno rozdrobnionej bądź mielonej.

Zalecenia żywieniowe przy niedożywieniu osób starszych

Wraz z wiekiem zmniejsza się wydajność wielu narządów i gruczołów dokrewnych, takich jak trzustka czy tarczyca. Dodatkowo obserwuje się obniżenie tempa podstawowej przemiany materii, będącej wynikiem zmniejszenia beztłuszczowej masy ciała. Obniżona objętość śliny może zaburzać procesy trawienia objawiające się między innymi trudnościami w prawidłowym formowaniu kęsa. Wszystkie z wymienionych czynników mogą skutkować wprowadzaniem nieświadomych restrykcji żywieniowych, prowadząc w konsekwencji do obniżonego wchłaniania składników odżywczych i wystąpienia niedoborów pokarmowych.

Niezwykle ważne jest więc właściwe wsparcie żywieniowe seniora. Powinno dążyć się, by osoba starsza spożywała 4-5 mniejszych objętościowo posiłków w ciągu dnia. Potrawy należy przygotowywać z zastosowaniem lekkostrawnych technik kulinarnych, takich jak tradycyjne gotowanie, gotowanie na parze, pieczenie czy duszenie. By konsumpcja posiłków była przyjemnością, warto zadbać o odpowiednią estetykę potraw i miłą atmosferę podczas spożywania posiłków. Dodatkowo należy uwzględnić różnorodność produktów pochodzących z różnych grup produktów spożywczych, które zachęcą osobę starszą do jedzenia posiłków, poprawiając tym samym stan odżywienia.

W sytuacji niedożywienia zarówno podaż energii, jak i podstawowych makroskładników wraz z dietą powinna być dostosowana do potrzeb i stanu zdrowia seniora. Organizm zmagający się z niedożywieniem wymaga bowiem dodatkowej podaży energii w ilości 30-35 kcal/kg masy ciała/dobę. Należy zadbać także o zwiększoną ilość białka, które powinno stanowić około 15-20% dziennego zapotrzebowania energetycznego.

Oprócz posiłków stałych należy również zadbać o odpowiedni stan nawodnienia organizmu. Woda jest głównym składnikiem naszego organizmu, stanowiąc około 70% masy ciała. Jej ilość zmniejsza się jednak wraz z wiekiem i u ludzi starszych wynosi około 50%. Dlatego tak ważne jest regularne dbanie o odpowiednią ilość płynów. Seniorzy powinni dążyć do wypijania 2 litrów wody w ciągu dnia. Dozwolone są także słabo parzone herbaty oraz lekkie napary ziołowe z mięty czy melisy.

Żywność medyczna

W sytuacji, gdy u osób starszych nasila się problem z przyjmowaniem pokarmów i utrudnione jest pokrycie dobowego zapotrzebowania na energię i podstawowe składniki odżywcze za pomocą tradycyjnej diety, warto skonsultować z lekarzem uzupełnienie diety w żywność medyczną.

Żywność medyczna, czyli żywność specjalnego przeznaczenia medycznego to preparaty dedykowane osobom, które nie są w stanie za pomocą tradycyjnej diety pokryć swojego, niejednokrotnie zwiększonego zapotrzebowania energetycznego oraz na wybrane składniki pokarmowe. U osób starszych, w szczególności tych, którym towarzyszą choroby przewlekłe i pojawiają się problemy z odczuwaniem smaku i zapachu, a co za tym idzie – niechęć do spożywania posiłków, zwiększa się ryzyko niedożywienia. W takich przypadkach żywność medyczna okazuje się bardzo dobrym wsparciem codziennej diety, tym bardziej że jest dostępna w postaci zarówno płynnych, jak i półpłynnych produktów ułatwiających połykanie.

Wejdź na posilkiwchorobie.pl i dowiedz się więcej o żywności medycznej!

Co ważne, preparaty należące do żywności specjalnego przeznaczenia medycznego mogą częściowo lub całkowicie zastępować zwykłe posiłki, gdy osoba starsza ma problemy z przełykaniem i pokryciem zalecanego zapotrzebowania energetycznego oraz na składniki odżywcze. Żywność medyczna powinna być wprowadzona zgodnie z zaleceniami lekarza i pod jego kontrolą.

Bibliografia:

Lewandowicz-Umyszkiewicz M.: „Niedożywienie i jego ryzyko u osób starszych. Znaczenie interwencji żywieniowej”, Poznań 2018.

Mziray M., R. i współ.: „Niedożywienie u osób w wieku podeszłym, metody jego oceny, profilaktyka i leczenie”, Ann. Acad. Med. Gedan., 2016, 46, 95-105.

Ostrowska J., Jeznach-Steinhagen A.: „Niedożywienie szpitalne. Metody oceny stanu odżywienia”, Forum Medycyny Rodzinnej, 2017, tom 11, nr 2, 54–6.

Piórecka B: „Niedożywienie osób starszych”, Medycyna Praktyczna.